Rubenskapel
Aan de slag voor de eerste winnaar van de Erfgoed Challenge.
Een uniek bezoek aan de Rubenskapel
Meer dan 100 vrienden zijn langs geweest in de Sint-Jacobskerk voor de Rubenskapel, de winnaar van de Erfgoed Challenge 2021. Bekijk hier hoe de dag verliep.
Ben jij er de volgende keer ook bij? Schrijf je in op onze nieuwsbrief!
Met dank aan alle spelers van de Nationale Loterij, Founding Partner van de Erfgoed Challenge!
Kom eens kijken!
Restauratrice Karen Bonne steelt de show met de Rubenskapel!
Ze vertelt je graag meer over het pronkstuk van de Sint-Jacobskerk Antwerpen en de Erfgoed Challenge.
Altijd alles meemaken vanop de eerste rij? Schrijf je in op onze nieuwsbrief!
Met dank aan alle spelers van de Nationale Loterij, Founding Partner van de Erfgoed Challenge!
Aan de slag voor de eerste winnaar van de Erfgoed Challenge
Het interieur van de Rubenskapel won afgelopen najaar de Erfgoed Challenge 2021. De kapel in de Antwerpse Sint-Jacobskerk is de laatste rustplaats van Pieter Paul Rubens (1577-1640) en herbergt een hele reeks kunstschatten.
Van zodra de winnaar bekend was, ging het interdisciplinaire team van het KIK aan de slag. De specifieke noden werden gedetailleerd in kaart gebracht en een concreet plan van aanpak werd opgesteld.
De Rubenskapel wordt in ere hersteld
De Rubenskapel, de laatste rustplaats van de wereldwijd gevierde schilder, is een even betoverend als uniek ensemble in de Antwerpse Sint-Jacobskerk. Het 17de-eeuwse interieur bestaat uit een monumentaal marmeren altaar met als blikvanger Peter Paul Rubens’ schilderij Madonna omringd door heiligen (ca. 1630). Naast dit topstuk siert de Mater Dolorosa, toegeschreven aan Lucas Faydherbe (1617-1697), het altaar van de kapel waar zich voorts het epitaaf voor Rubens’ zoon Albert én twee praalgraven uit de 19de eeuw bevinden.
Peter Paul Rubens
Peter Paul Rubens (1577-1640) is één van de belangrijkste kunstenaars uit de westerse kunstgeschiedenis. De Antwerpse Meester brengt bijna 400 jaar na zijn dood nog steeds internationale erkenning aan onze contreien. Hij stond aan het hoofd van een bijzonder productief atelier dat in de 17de eeuw schilderijen vervaardigde voor opdrachtgevers in binnen- en buitenland. Rubens was ook de beeldhouwkunst zeer genegen en aanvaarde de beeldhouwer Lucas Faydherbe als leerling in zijn atelier.
Creatief genie, diplomaat en familieman
Rubens kon met zijn penseel als geen ander vorm en kleur geven aan hartstochtelijke emoties en grandioze gebeurtenissen. Naast zijn vernuftige creaties was hij een bijzonder scherpzinnig en geleerd man met een bloeiende diplomatieke en politieke carrière. Zo speelde hij een beduidende rol als raadsman van aartshertogin Isabella in de vredesonderhandelingen tussen Engeland en Spanje. Maar bovenal was hij een liefhebbend broer, echtgenoot van Isabelle Brandt (1591-1626) en later Hélène Fourment (1614-1673) en vader van acht kinderen.
Madonna omringd door heiligen, een schilderij met een bewogen geschiedenis
De Madonna omringd door heiligen werd voltooid rond 1630. Het is niet geweten voor wie Rubens dit werk schilderde. Om een nog onbekende reden vond de oplevering van het schilderij echter nooit plaats. Het bleef daardoor achter in het atelier van Rubens, waar de kunstenaar het schilderij nog herwerkte.
Het zou de uitdrukkelijke wens geweest zijn van Rubens dat de Madonna omringd door heiligen een plaats kreeg in zijn toekomstige grafkapel in de Antwerpse Sint-Jacobskerk. De bouw van deze kapel ving vermoedelijk aan in 1641, een jaar na het overlijden van Rubens. Het schilderij werd omstreeks 1650 in het altaar van de Rubenskapel geplaatst.
Tussen 31 juli en 12 september 1794 werd het daar door Franse troepen in beslag genomen en naar Parijs gestuurd. In het najaar van 1801 keerde het schilderij weer terug naar Antwerpen en werd het ondergebracht in het oude klooster van de ongeschoeide karmelieten aan de huidige Graanmarkt. Pas op 21 oktober 1815 werd het opnieuw opgesteld in het altaar van Rubens’ grafkapel in de Sint-Jacobskerk.
“Het vooronderzoek toonde aan dat het schilderij tussen 1778 en 1970 minstens vier keer “gerestaureerd” werd. Vermoedelijk zijn er daarvoor ook al interventies geweest. We zijn heel benieuwd naar de sporen die dit achtergelaten heeft.”
Karen Bonne, conservator-restauratrice schilderijen van het KIK:
“Het schilderij bleef na de voltooiing rond 1630 in het atelier en werd hier door Rubens herwerkt. We zien heel snel en vrij aangebrachte, fel gekleurde penseelstreken. Gelijkaardige verftoetsen werden ook op andere schilderijen van de kunstenaar aangetroffen en zouden foutief als latere overschilderingen geïnterpreteerd kunnen worden, met het risico dat ze dan verwijderd worden. Daarom is het van belang om de techniek van de kunstenaar nu uitgebreid in kaart te brengen en deze kennis ter beschikking te stellen voor de restauratie van schilderijen van Rubens in de toekomst.”
De restauratie van het altaar met de Mater Dolorosa, de grafmonumenten en het epitaaf
Ook voor het altaar, de grafmonumenten en het epitaaf werd een onderzoeks- en behandelingsvoorstel uitgewerkt. Het altaar, ontworpen door Cornelis van Mildert, zal ongeveer gelijktijdig met het schilderij onderzocht en gerestaureerd worden. Dit zal de mogelijkheid bieden om verder onderzoek te doen naar onder andere de toeschrijving van het beeld van de Mater Dolorosa en dieper in te gaan op de uitgesproken interesse van Rubens in de beeldhouwkunst.
Omdat deze restauraties ter plaatse uitgevoerd zullen worden, kan hiermee pas gestart worden in een latere fase, namelijk nadat de daken, gevels, vensters en binnenmuren van de kapel aangepakt zijn.
“Er zijn nog heel wat vragen met betrekking tot de uitvoerders van de verschillende beeldhouwwerken in de Rubenskapel, waaronder het beeld van de Mater Dolorosa dat nu soms wordt toegeschreven aan Lucas Faydherbe. Tijdens de restauratie hopen we via interdisciplinair onderzoek hierop een antwoord te kunnen geven.”
Aan de slag!
Het interieur van de Rubenskapel won afgelopen najaar de Erfgoed Challenge 2021. De kapel in de Antwerpse Sint-Jacobskerk is de laatste rustplaats van Pieter Paul Rubens (1577-1640) en herbergt een hele reeks kunstschatten.
Van studie tot publicatie
Samen zorgen we voor een duurzame bewaring en ontsluiting van de Rubenskapel. Het project omvat onder meer:
- Conservatie en restauratie van de verschillende interieurelementen
- Uitgebreide documentatie
- Uitgebreid materiaal-technisch en kunsthistorisch onderzoek
- Archiefonderzoek
- Samenkomst en overleg met binnen- en buitenlandse experten
- Communicatie en publiekswerking
- Ontsluiting van alle beeldmateriaal en onderzoeksgegevens via BALaT
- Opstellen van onderzoeksrapporten
- Wetenschappelijke publicaties
En wat gebeurt er nu?
Deze zomer verhuist alvast de weergaloze, door Rubens zelf geschilderde Madonna omringd door heiligen naar het KIK voor een dringende restauratie. Het verloop van de behandeling zal met alle liefhebbers worden gedeeld, zodat het schilderij tijdens de sluiting van de kerk op een unieke manier zichtbaar blijft.
Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!
Vanaf de heropening van de Sint-Jacobskerk zal iedereen deze parel opnieuw in topconditie kunnen bewonderen, en dat vele generaties lang.
De Erfgoed Challenge maakt dit alles mogelijk dankzij de activatie van de lokale gemeenschap rond hun kunstschatten. Zij geven betekenis aan hun erfgoed en helpen om het project in de kijker te zetten. Samen worden acties voor crowdsourcing uitgewerkt en financiering gezocht van bedrijfspartners.
Zelf ontdekken?
Sint-Jacobskerk, Antwerpen
Sint-Jacobstraat 9, 2000 Antwerpen
Met dank aan de Founding Partner van de Erfgoed Challenge
De Erfgoed Challenge wil alle Belgen verbinden rond hun erfgoed en deze kunstschatten omringen met de allerbeste zorgen. Tien jaar lang selecteert het KIK samen met jou een erfgoedschat die hoogdringend hulp nodig heeft. Om zo tegen 2030 de toekomst van minstens tien erfgoedschatten te verzekeren. Geef erfgoed een toekomst!
Dit erfgoedobject nam het op tegen
De balletkostuums van James Ensor
De sarcofaag van de heilige Chrodoara
