Het digitaliseren van ons erfgoed, beeld voor beeld
Onze databank BALaT geeft gratis toegang tot meer dan 850.000 foto's van het Belgische culturele erfgoed. Om onze kennis nog beter te delen, zijn verschillende teams in de weer met het verzamelen, bewaren en digitaliseren van beelden op verschillende dragers. We hebben Sander Raes ontmoet, digitaliseringsexpert in de eenheid DIGIT van het KIK.
Wat is Digit?
Binnen het KIK is er een documentatiedienst, waartoe ook de eenheid Digitalisering behoort, die deel uitmaakt van de Infotheek. Het meerjarenprogramma DIGIT van BELSPO vormt een bijzondere en zeer gewaardeerde versterking van deze Eenheid. Kort gezegd zorgen wij voor foto's in hoge resolutie voor de databank van het Instituut. Ons werk maakt delen van de geschiedenis vrij beschikbaar voor iedereen; dat is een enorme motivatie voor ons team.
Hoe kiest u wat u eerst digitaliseert en wat later?
Er is heel veel te doen. Wij werken in de eerste plaats aan onderzoeksprojecten. Een van de bekendste zijn de zogenaamde 'Duitse negatieven' (Les clichés Allemands), die in 1917 en 1918 door de Duitse bezetter in België werd gemaakt. Zij namen duizenden foto's van de belangrijkste Belgische monumenten: kerken, begijnhoven, kastelen, herenhuizen, openbare monumenten, interieurs en kunstwerken. De Belgische staat kwam na de oorlog in het bezit van deze collectie. Ons team heeft alle originele negatieven in hoge definitie gedigitaliseerd. Naast onderzoeksprojecten wordt er voorrang gegeven aan rechtstreeks gebruik van de fotocollectie en aanvragen van het publiek (in het kader van onze opdracht van openbare dienstverlening). Verder geven wij voorrang aan de beelddragers die snel kunnen degraderen. We hebben zo veel soorten beelddragers, met verschillende gradaties van verval. Dus moeten we het stuk voor stuk doen.
Jullie beheren veel verschillende formaten van beelddragers.
Heel veel! We werken met verschillende glasplaten. De afmetingen variëren van 6x7 cm tot 50x60 cm. Ze zijn het fijnst om mee te werken, en ze conserveren het best. Daarnaast heb je de films, eerst en vooral nitraat, die zijn gevaarlijk en vergaan snel. Nitraatfilm is zeer ontvlambaar, wat uiteindelijk leidde tot de stopzetting ervan en de vervanging door cellulose-acetaatfilm. Helaas is acetaat ook chemisch onstabiel. Wij digitaliseren ook omkeerfilm in diaraampjes, 36 mm positieve film. Het Instituut bewaart al deze dragers in een temperatuur- en vochtigheidsgecontroleerde omgeving.
Hoe verloopt het digitaliseringsproces?
Eerst registreren we de beschadigingen en maken we de negatieven schoon, vervolgens verpakken we ze opnieuw in zuurvrij papier en tenslotte maken we foto's van de negatieven. Voor de verwerking gebruiken we Lightroom en Photoshop, omdat de negatieven op toon moeten worden gesorteerd. Bij kleurennegatieven is er een oranje laag die we er digitaal uitfilteren, wat deel uitmaakt van de digitale ontwikkeling van het beeld. Natuurlijk retoucheren we ze niet, omdat we het beeld niet willen manipuleren. Soms doen we een bewerking voor publicaties, maar dat is uitzonderlijk. Bewaren betekent niet wijzigen. Het bestand wordt daarna opgeslagen op onze server. Zoals je je kunt voorstellen, worden alle bestanden nauwkeurig genummerd om ze gemakkelijk te kunnen identificeren. Mijn collega Jenny Coucke doet de post-processing en kwaliteitscontrole, en een ander team voegt metadata toe.
De hoeveelheid data vereist de beschikbaarheid van grote servers. Zorgt het KIK ook voor de opslag?
Ik werk hier nu zes en een half jaar, en de resolutie is bijna verdubbeld naarmate de camerasensoren en de technologie verbeteren. We werken met 50-megapixel sensoren die een bestand van 250Mb per beeld creëren. Met ongeveer een miljoen negatieven is dat zeer veel om te verwerken. Ons IT-team is verantwoordelijk voor het beheer van al die gegevens, zodat die in een fractie van een seconde voor iedereen beschikbaar zijn.
Wat heb je ontdekt over ons gemeenschappelijk erfgoed?
Er is veel religieus erfgoed, dat is een groot deel van onze collectie. Zelf heb ik zo middeleeuwse kunst leren waarderen en, je zult lachen, beeldhouwwerken. Daarvoor was het gewoon de zoveelste Maria of opnieuw Jezus. Als je hier werkt, waardeer je de details en de manier waarop een beeld is opgebouwd. Hoe meer je je in onze catalogus verdiept, hoe beter je ons verleden begrijpt. Zo is in het verleden een groot deel van ons erfgoed verwoest. Sommige monumenten zijn herbouwd, bijna precies zoals ze waren. In sommige gevallen werden zelfs onze oude foto's gebruikt voor reconstructies, zoals het koorgestoelte van de Sint-Gertrudiskerk in Leuven, verwoest door een bom in 1944. Ja, als je hier werkt, word je geconfronteerd met een realiteit: conservering is zo belangrijk en in zekere zin ook verbonden met existentiële vragen. Niemand kan nog een floppy disc openen. Zelfs de TIFF-bestanden die we vandaag maken, zullen over 50 jaar niet meer gelezen kunnen worden. Er zal een ander formaat zijn. Natuurlijk werken wij eraan om ervoor te zorgen dat dit geen probleem vormt voor de toekomst van onze digitale collectie. Het is een oneindigende taak, maar wel een noodzakelijke.
Team DIGIT: Erik Buelinckx, Elodie De Zutter, Eva Lecluyse, Jenny Coucke, Clémentine Marlier, Jeroen Reyniers, Heloïse Chopard en Sander Raes.
Meer nieuws van het KIK
"Horizon 2030 Powered by Loterie Nationale — Nationale Loterij" in het Jubelpark
Deze lente en zomer kan je in het Jubelpark in Brussel, waar het KIK gehuisvest is, voor het eerst naar het stadsfestival Horizon 2023 Powered by Loterie Nationale - Nationale Loterij. In het programma van het festival staan erfgoed, kennis en culturele instellingen centraal. Horizon 2030 biedt een voorproefje van wat het toekomstige Jubelpark zal worden tegen 2030: het sociaalculturele vlaggenschip van België in een prachtig groen kader. Op zaterdag 13 april zal de Horizon 2030 Lift Off de feestelijke start van het project markeren.
Derde fase Lam Gods: eerste resultaten beloven schitterende apotheose
Sinds mei 2023 loopt de derde en laatste fase van de grootscheepse conservatie-restauratiecampagne van het Lam Gods door het KIK. De voorbije maanden heeft het team niet-originele vernissen weggenomen en de verflagen eronder uitvoerig bestudeerd. Momenteel is men, na het advies van de internationale commissie van experten, begonnen met het verwijderen van 16de-eeuwse overschilderingen. Nu al zijn de eerste resultaten adembenemend mooi.