CHrisis: het beschermen van erfgoed in crisissituaties
Wanneer zware overstromingen in juli 2021 meer dan 250 erfgoedsites troffen, coördineerde het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), in nauwe samenwerking met de betrokken regionale organisaties, een sectoroverschrijdende respons. In navolging hiervan implementeert het project Cultureel Erfgoed in Crisis (CHrisis) herstelacties en werkt het aan het verbeteren van de rampenplanning en het risicobeheer van de getroffen sites.
Rampenplanning en noodhulp voor Erfgoed Verbeteren
Het CHrisis-project helpt beheerders van culturele erfgoedcollecties die zijn getroffen door de overstromingen van 2021. Met de steun van verschillende ateliers en labo's binnen het KIK wordt een selectie van getroffen objecten en gebouwen behandeld en bestudeerd. De medewerkers van het KIK testen de reiniging en behandeling van beschadigd kerktextiel, keramiek en metalen voorwerpen en bestuderen het droogproces van verschillende historische gebouwen. Dit alles gebeurt met het oog op het bepalen van verbeterde protocollen voor rampenplanning, noodhulp en conservatie voor deze types erfgoed.
CHrisis streeft er daarnaast ook naar om de risicopreventie en het reactievermogen van culturele instellingen en erfgoed sites te verbeteren in het geval van toekomstige rampen. Samen met de Cel preventieve conservatie worden de getroffen culturele instellingen bijgestaan in het opzetten en implementeren van preventieve maatregelen, variërend van verbeterde opslag en documentatie tot de ontwikkeling van rampen (of) calamiteitenplannen.
Het CHrisis-project evalueert ook de crisiscoördinatie die werd uitgevoerd door het KIK, samen met een brede groep lokale en institutionele partners, met de bedoeling verbeterde crisiscoördinatiemechanismen te identificeren.
Onderzoek naar vlekreductiemethoden en behandeling van keramiek uit het Musée des Beaux-Arts et de la Céramique (Verviers)
Koppen, schotels, borden en kruiken, voornamelijk uit de negentiende eeuw, maakten deel uit van de 26 voorwerpen die aan het KIK werden toevertrouwd voor studie en conservatie na de overstromingen van juli 2021. Ze bestaan uit een fijn aardewerken lichaam bedekt met een transparant loodglazuur dat vaak craquelé is. De craquelé van het glazuur of craquelure kan verband houden met de productie of later ontstaan, waardoor overstromingswater en vuil in het poreuze keramische lichaam kunnen trekken, wat lelijke vlekken onder het glazuur veroorzaakt.
De behandeling van vlekken op fijn aardewerk is een complexe taak, niet alleen vanwege de beperkte toegankelijkheid van de vlek door de barsten in het glazuur, maar ook omdat vlekken vaak een complex mengsel zijn van organisch en anorganisch materiaal en ingesleten afzettingen aan het oppervlak als gevolg van gebruik of hantering, eerdere restauraties, begraving, opslag en, in dit geval, in verband met overstromingen. Bovendien draagt een gebrek aan onderzoek naar eventuele negatieve effecten van de huidige behandelingsmethoden op dergelijke objecten bij tot de moeilijke beslissingen waarmee restauratoren worden geconfronteerd bij het bepalen van de behandeling.
Daarom doen restauratoren van het Atelier glas en keramiek en het Labo polychromie, in samenwerking met het CReA Patrimoine centrum (ULB) onderzoek om de doeltreffendheid en onschadelijkheid van gangbare behandelingsmethoden te testen. De huidige behandelingspraktijk onder restauratoren wordt vastgesteld aan de hand van literatuuronderzoek, een enquête en overleg met deskundigen binnen het vakgebied. Op basis van de technische analyse van de objecten uit Verviers worden reinigingstests uitgevoerd.
De behandeling wordt geëvalueerd door te kijken naar veranderingen in kleur, glans, fysieke of chemische schade aan de keramiek. De resultaten van dit onderzoeksproject zullen niet alleen bijdragen tot de keuze van de reinigingsmethode voor het door de overstromingen getroffen keramiek, maar ook voor fijn aardewerk in het algemeen, aangezien wij een leemte in de kennis over de effecten van de huidige behandelingsmethoden op dit gebied willen opvullen.
Preventieve conservatie en CHrisis
Tussen juli en november 2021 was de cel rechtstreeks betrokken bij
het leiden van het crisis comité en bij de noodhulp voor het
overstroomde erfgoed. Vanaf 2022 spitsten de projecten zich toe op de
ondersteuning van de vier meest getroffen sites met grote collecties: de
musea van Verviers, het Conservatie en Studie Centrum (CCE) voor
archeologische collecties in Wallonië, de adviesorganen voor het
kerkelijk erfgoed en IKOB-museum voor hedendaagse kunst in Eupen.
Vanaf medio 2022 werden meer specifieke onderzoeksprojecten uitgewerkt:
- RE-Met: studie van de impact van de overstromingen op de staat van archeologische metalen voorwerpen rekening houdend met vroegere restauraties. Partnerschap met AWaP (Waals Erfgoedagentschap)
- RE-Store: methode om een getroffen museumgebouw om te vormen tot een veilige opslagplaats voor de collecties van Verviers Museums op lange termijn. Samenwerking met Verviers Musea.
- RE-Mold: methoden om terugkerende schimmel na overstromingen voor kerken aan te pakken.
De cel werkt ook samen met de Cel duurzaamheid aan een opleidingsprogramma voor nood- en risicobeheer, met het Atelier textiel aan de overstromingsimpact op religieus textiel, en met het Labo monumenten en monumentale decoratie aan vochtbeheer in getroffen gebouwen.
CHrisis en de conservatie van textiel uit de getroffen gebieden
Het Atelier textiel van het KIK werkt binnen het project CHrisis aan twee doelstellingen.
Doelstelling 1 bestaat uit reinigingstesten voor de
conservatie van liturgisch textiel dat beschadigd werd door de recente
overstromingen. De doel van dit onderzoek is niet enkel om bij te dragen
aan de duurzame conservatie van het getroffen textiele erfgoedobjecten,
maar ook de ontwikkeling van een basis-aanpak en protocol om andere
conservatoren-restauratoren van textiel te ondersteunen bij deze unieke
reinigings-uitdagingen en vraagstukken. Ons streven is om op deze wijze
niet enkel het gehele geaffecteerde textiele erfgoed, maar ook de
erfgoedbeheerders en de conservatiewereld op duurzame wijze te kunnen
ondersteunen.
Doelstelling 2 richt zich op het ondersteunen van het proces van collectiewaardering- en betekenisbepaling en het daarmee verbonden historisch onderzoek van het textiele erfgoed dat voornamelijk in de kerken van Wallonië wordt gevonden en bewaard. Het creëren van een werkbaar instrument dat kan worden toegepast door de beheerders van deze collecties, is het belangrijkste doel van dit onderzoek. Dit instrument is heeft ook als doel om de 'collectieverzorgers' van gerelateerde erfgoedcollecties te ondersteunen bij de voorbereiding van hun collectie-waardering en bij het opstellen van een prioriteitenlijst die in de toekomst voor verschillende doeleinden kan worden gebruikt. In relatie hiermee zal het (kunst)historisch onderzoek en de kennis van deze collecties in toenemende mate worden onderzocht en ontwikkeld.
Globale aanpak voor de conservatie-restauratie van beschermde gebouwen die getroffen zijn door de overstromingen van juli 2021 in Wallonië
Dit onderzoeksproject rond beschermde gebouwen die getroffen zijn door overstromingen bestaat uit 3 afzonderlijke maar zeer complementaire delen die de ontwikkeling van een globale aanpak mogelijk maken om de meest geschikte conservatie-restauratie-interventies en preventiemiddelen te kiezen, rekening houdend met de specifieke kenmerken van elk gebouw.
Het eerste deel van het onderzoek bestaat uit de monitoring van het vocht- en zoutgehalte in de muren van acht gebouwen die door de overstromingen van 2021 zijn getroffen.
In het tweede deel zullen mogelijke behandelingen of ingrepen worden geïdentifiiceerd die moeten worden uitgevoerd op basis van de waargenomen zout- en vochtgehaltes, voordat kan overgegaan worden tot de restauratie van het metselwerk.
In het derde deel van het onderzoek zullen concrete middelen worden bepaald om de gevolgen van overstromingen in de toekomst te beperken, hetzij in de vorm van veerkrachtige materialen die bij de restauratie moeten worden gebruikt, hetzij in de vorm van de permanente inrichting van de omgeving en/of verwijderbare inrichtingen die bij een overstromingswaarschuwing kunnen worden geïnstalleerd.
