De Heilige Familie wordt na een restauratie van meer dan een jaar onthuld
De Heilige Familie, een authentiek en zeldzaam jeugdwerk van Jacob Jordaens, werd in 2020 ontdekt in het gemeentehuis van Sint-Gillis. Na een restauratie in het KIK wordt het nu onthuld in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België (KMSKB). De restauratie werd gefinancierd door urban.brussels, in het kader van zijn nieuwe bevoegdheid op het gebied van roerend erfgoed.
Dit belangrijke werk van de Antwerpse barokmeester Jacob Jordaens (1593-1678) kwam aan het licht tijdens de inventaris van de kunstcollectie van de gemeente Sint-Gillis (Brussel) door urban.brussels en het KIK in 2019. Een jaar later werd het schilderij geïdentificeerd als een werk van Jordaens. Vandaag is het kunstwerk eindelijk in zijn oorspronkelijke glans, kleur en stijl hersteld en in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB) te zien.
Een verborgen parel
Het werk hing bijna 60 jaar lang in het kantoor van de Schepen voor Stedenbouw van Sint-Gillis en werd al die tijd beschouwd als een kopie. Het schilderij is nu echter geauthentiseerd als de oudst gekende versie van een compositie van De Heilige Familie die Jordaens ook hernam in drie andere schilderijen. Deze werken maken deel uit van de prestigieuze verzamelingen van het Metropolitan Museum in New York, de Hermitage in Sint-Petersburg en de Alte Pinakothek in München. De wetenschappelijke samenwerking tussen het KIK, de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB) en de internationale experts van het Jordaens Van Dyck Panel Paintings Project maakte het, na meer dan een jaar van diepgaand onderzoek, mogelijk om dit werk met zekerheid toe te schrijven aan Jacob Jordaens en te dateren rond 1617-1618.
Samenwerking en interdisciplinariteit
Het Jordaens Van Dyck Panel Paintings Project startte al in 2019 met een dendrochronologisch onderzoek. Dat biedt informatie over de veldatum van de boom waaruit het paneel werd gemaakt. Het KIK onderzocht het schilderij ook aan de hand van wetenschappelijke beeldvorming: radiografie, infraroodreflectografie, macro-XRF-analyse en ultravioletfotografie. Uit de analyses van het multidisciplinaire onderzoeksteam van het KIK bleek dat het werk in het verleden al vele malen op een ruwe en onhandige wijze was gerestaureerd. De Heilige Familie kwam in een slechte staat toe in het KIK. De restauratie garandeerde het behoud van dit meesterwerk voor toekomstige generaties.
Samenwerking en interdisciplinariteit vormen de basis van succesvolle erfgoedzorg. Dit project, een initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, toont het belang van het verenigen van de verschillende competenties van de betrokken instellingen. En dit in het voordeel van het Brusselse en Belgische publiek, dat een nieuw meesterwerk rijker is.
Datering en identificatie van de merktekens
Ondanks de parkettering, ontworpen om het paneel te verstevigen, was de aanwezigheid van merktekens op de achterzijde van het paneel nog nooit eerder gemeld of opgemerkt. Ze laten ons echter toe de toeschrijving aan Jacob Jordaens te bevestigen door waardevolle informatie te verstrekken over de herkomst en de identiteit van de fabrikant van het eikenhouten paneel (de paneelmaker). Op de achterkant van het paneel staat immers de voorloper van onze hedendaagse kwaliteitscontrole: het keurmerk van het Sint-Lucasgilde van Antwerpen (twee handen en een kasteel), ingebrand met een heet ijzer nadat het paneel klaar was. Daarnaast is er het merk van de paneelmaker Guilliam Aertsen (een monogram bestaande uit de initialen 'G.' en 'A.'), meester van het Sint-Lucasgilde vanaf 1612. Dit merk werd door de Antwerpse schrijnwerker gebruikt tussen ca. 1617 en 1623 en komt voor op verschillende andere schilderijen van Jacob Jordaens.
Jacques Jordaens
Jacob Jordaens (Antwerpen 1593-1678) is een genie van de barokke schilderkunst, maar toch is hij minder bekend en bestudeerd dan zijn tijdgenoten Pieter Paul Rubens en Antoon van Dyck. Tegenover de heroïsche stijl van Rubens en de nobele verfijning van Van Dyck koos hij zowel kunsttheoretisch als commercieel voor een realisme dat de mensheid niet beter (maar ook niet slechter) voorstelt dan ze is. Leerling van Adam van Noort, zoals Rubens, vrijmeester in 1615/16, zou hij al vlug evolueren in anatomisch inzichten en in de warmere en meer parelmoer-achtige vleeskleuren onder de directe invloed van Rubens: heel waarschijnlijk was hij daarom net zoals Van Dyck als jonge vrijmeester actief in Rubens’ atelier en schilderde hij op panelen afkomstig van dezelfde bomen als Van Dyck. Na de dood van Rubens en Van Dyck werd hij beschouwd als de voornaamste historieschilder in de Zuidelijke Nederlanden.
Aan het publiek getoond
Het kunstwerk van de gemeente Sint-Gillis is nu in bruikleen gegeven aan de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB). Door de opname in de collectie wordt De Heilige Familie nu in goede conserveringsomstandigheden aan het publiek getoond. Vanaf 22 december 2022 kan het publiek het originele werk herontdekken in de vaste collectie van het Old Masters Museum, in de zaal gewijd aan Jacob Jordaens. Het hangt naast het beroemde schilderij De Koning drinkt en een andere Heilige Familie, die een verschillende stilistische benadering van de jonge, snel evoluerende meester illustreert. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België huisvesten een van de belangrijkste verzamelingen van Jacob Jordaens ter wereld.
Het verkennen van een ongelooflijke collectie en het ontdekken van een meesterwerk van Jacob Jordaens, een van de grootste barokschilders, toont de rijkdom van ons erfgoed en het belang van een inventarisatie.
Désormais restaurée
De Heilige Familie verkeerde in een slechte staat toen het toekwam bij het KIK. De restauratie garandeert het behoud op lange termijn van dit meesterwerk voor toekomstige generaties.
Beter inzicht in de vorming van metaaloxalaten in olieverflagen met het MetOx-project
Bekijk dit project