Wetenschappelijke beeldvorming
Het KIK is pionier in wetenschappelijke beeldvorming voor het onderzoek en de conservatie van het Belgisch kunstpatrimonium. Gewapend met jarenlange ervaring én instrumenten van topkwaliteit, wijden we ons aan de technische-kunsthistorische studie van schilderijen en aan het vastleggen van kunstwerken en archeologische stukken op foto. Via radiografie of infraroodreflectografie brengen we de geheimen van elk object aan het licht.
Holistische benadering van schilderijen
De sterkte van ons onderzoek naar schilderijen is de combinatie van technische, analytische en kunsthistorische expertise. In overleg met de eigenaar van het werk bepalen we het doel van de studie. De vragen kunnen gaan over de toegepaste technieken en materialen of om het creatieve proces achter het schilderij. In andere gevallen onderzoeken we de toeschrijving of de authenticiteit.
We starten met een grondig onderzoek van het schilderij zelf. Dat kan in het KIK of ter plaatse, ook in het buitenland. Voor sommige projecten volstaat een gedetailleerd technisch onderzoek, andere vereisen een interdisciplinaire aanpak. Dat gebeurt samen met onze collega's van de laboratoria, het Studiecentrum Vlaamse Primitieven en de Cel kunsthistorisch onderzoek en inventaris. Voor specifieke vragen kunnen we rekenen op ons uitgebreide netwerk van experts.
Het KIK beschikt over een waaier aan technieken voor dit soort onderzoek:
- fotografie (in hoge resolutie)
- microscopie
- radiografie
- infraroodreflectografie
- dendrochronologie
- MA-XRF
- raman-spectroscopie
- analyse van dwarsdoorsnedes
- koolstofdatering
De resultaten worden voorgesteld in een geïllustreerd onderzoeksrapport.
Fotografie
Met professionele fotoapparatuur gaan we aan de slag om erfgoed te fotograferen en documenteren. Dat gebeurt in onze studio's of op locatie:
- kunstwerken, zoals schilderijen, sculpturen, glaswerk, wandtapijten, textiele voorwerpen, meubelstukken, glas-in-loodramen…
- historische gebouwen en archeologische sites
- belangrijke culturele events, zoals het Carnaval van Binche
- kunstcollecties, zowel publiek als in privébezit
- archeologische vondsten.
Hoge resolutie legt spectaculaire details bloot
We hebben ons het afgelopen jaren gespecialiseerd in het fotograferen van schilderijen in hoge resolutie (HR-fotografie).
Zo gaan we te werk: we nemen macrofoto’s van het kunstwerk, die vervolgens digitaal samengevoegd worden. We kunnen fotograferen in vier modi: normaal licht, strijklicht, nabij-infraroodlicht en ultraviolet licht. In de hoogste resolutie benaderen de beelden die van een stereomicroscoop. Macrofotografie draagt bij tot onze kennis over een werk, maar levert ook nuttige informatie op voor de restauratie:
- Details van het penseelwerk worden zichtbaar, wat inzicht biedt in de stijl van penseelvoering van de schilder.
- We kunnen de materiële toestand van een schilderij beoordelen tot op het kleinste barstje en latere retouches lokaliseren.
- Individuele pigmentdeeltjes worden zichtbaar, wat een idee geeft van het palet van de schilder.
- De infraroodmodus laat toe om de fysische kenmerken van de ondertekening te bestuderen. Infraroodmacrofotografie is op die manier complementair aan infraroodreflectografie, een techniek die verder doordringt in het infrarood.
We hebben onze techniek verfijnd via de projecten Closer to Van Eyck en VERONA. Daarvoor documenteerden we alle schilderijen van Jan van Eyck in België én in het buitenland, te beginnen met het Lam Gods. Dat leverde spectaculaire beelden op met details die voor het blote oog verborgen blijven.
Infraroodreflectografie met state-of-the-art camera
Schilderijen op doek, hout of koper kunnen ook bestudeerd worden via infraroodreflectografie.
Sophie De Potter: "Infrarood gebruiken we vooral om de onderliggende tekening zichtbaar te maken. Zo krijgen we een indruk van het creatieve proces: heeft de kunstenaar de compositie zorgvuldig gepland of ging hij meer intuïtief te werk? Aarzelde hij of veranderde hij van gedachten tijdens de uitvoering? Ook verborgen handtekeningen worden zo onthuld."
We krijgen bovendien een stukje van de puzzel in handen om vragen over de authenticiteit van het werk op te lossen. Infraroodreflectografie stelt ons in staat om kopieën of vervalsingen te onderscheiden van originelen. In het geval van kopieën kunnen we ook de kopieertechniek bepalen, bijvoorbeeld squaring-up, pouncing of tracing.
Het KIK beschikt over een infraroodcamera met een geïntegreerd scanmechanisme die hoge-resolutiebeelden produceert met een onberispelijke scherpte en detail. Het toestel is ook voorzien van een macrolens voor extreme close-ups. Dankzij een gemotoriseerd railsysteem op maat beweegt de camera soepel en met constante snelheid over het schilderij.
Infrarood gebruiken we vooral om de onderliggende tekening zichtbaar te maken. Zo krijgen we een indruk van het creatieve proces van de kunstenaar. Ook verborgen handtekeningen worden zo onthuld.
Radiografie
Radiografie oftewel röntgenfotografie is geschikt voor de studie van kunstvoorwerpen in uiteenlopende materialen (doek, hout, glas, metaal…), maar ook archeologische objecten. De techniek geeft een antwoord op de vraag of restauratie noodzakelijk is of niet. Ze onthult de werkelijke staat van een werk en toont bijvoorbeeld houtworm, scheuren in het doek of verfverlies. Net als bij infrarood vertellen de beelden ons ook heel wat over de techniek van de kunstenaar, de materialen en het creatieve proces.
Catherine Fondaire: "Het traditionele loodwit zal op een röntgenfoto wit lijken, maar zinkwit (gebruikt vanaf het midden van de 19de eeuw) en titaanwit (vanaf de jaren 1920) zullen niet worden geregistreerd. Een radiografie kan dus een eerste aanwijzing zijn voor het opsporen van late kopieën en vervalsingen."
Voor kunstwerken leveren traditionele röntgenfoto’s op film de beste resultaten op. Veiligheid staat daarbij voorop. We beschikken over een speciaal gebouwde bunkerruimte in het KIK. Komen we ter plaatse, bijvoorbeeld in musea of kerken, dan volgen we een strikt veiligheidsprotocol. We gaan doorgaans op locatie kijken om de haalbaarheid in te schatten en zorgen voor de nodige toestemming van het nucleair agentschap.
Een radiografie kan een eerste aanwijzing zijn voor het opsporen van late kopieën en vervalsingen.
Valorisatie van onze ontdekkingen
We publiceren regelmatig de resultaten van onze studies en nemen deel aan conferenties in België en in het buitenland. De meest recente publicatie voorbereid door de Cel wetenschappelijke beeldvorming is The Bruegel Success Story, verschenen in 2021.
Contacteer ons gerust als u geïnteresseerd bent in een lezing. Dat kan zowel ter plaatse als via videoconferentie.
Een eerste opinie of offerte aanvragen? Contacteer Dr. Christina Currie.
Onze experts
Dr. Christina Currie helpt u graag in de keuze voor een bepaalde beeldvormingstechniek of een volledige studie. Gelieve hiervoor het aanvraagformulier te gebruiken.