Van Brugge tot Zumaia: de Odyssee van een memorietafel
Het votiefpaneel van Juan Martínez de Mendaro uit Zumaia vertelt het verhaal van kapitein Juan Martínez de Mendaro, die in 1476 omkwam tijdens de Slag bij Gibraltar. Het schilderij werd gemaakt door een Vlaamse schilder uit Brugge op Baltisch eikenhout en met verfijnde Vlaamse technieken. Bijna 550 jaar later werkten Baskische en Belgische experts samen aan een grondig onderzoek, gepaard met een restauratiebehandeling.
In 1476 liet kapitein Juan Martínez de Mendaro het leven op zee toen zijn schip, de Spaanse viermaster La Zumaia, onder vuur werd genomen door de Portugese vloot tijdens de Slag bij Gibraltar. Na zijn tragische overlijden besloot men (zijn familie?) een schilderij ter nagedachtenis te laten maken voor de kerk in zijn geboortedorp Zumaia, in Baskenland, Spanje. Deze opdracht werd toevertrouwd aan een schilder uit Brugge, die voor zijn werk gebruikmaakte van Baltisch eikenhout en Vlaamse schildertechnieken voor het mengen van verf.
Reden genoeg dus voor Gordailua, het Baskische erfgoedcentrum van de provincie Gipuzkoa, om bijna 550 jaar later de experten van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) te betrekken bij het interdisciplinaire expertenteam belast met het wetenschappelijk onderzoek en de restauratie van dit kunstwerk met zijn uitzonderlijke geschiedenis.
Het bovenste deel van het werk toont een religieuze scène, inclusief een portret van kapitein Juan Martínez de Mendaro. In het onderste deel is een weergave van de zeeslag bij Gibraltar in 1476 te zien, met de achtervolging van vier Portugese schepen door La Zumaia. De Brugse schilder heeft de schepen zeer gedetailleerd afgebeeld en, wellicht zonder het te beseffen, een vroege bijdrage geleverd aan het genre van zeeschilderkunst.
De houtspecialisten Pascale Fraiture en Christophe Maggi van het Labo dendrochronologie van het KIK voerden dendrochronologische analyses uit op de panelen. Zo ontdekten zij dat de panelen van het schilderij afkomstig waren van Baltisch eikenhout dat werd gekapt na 1472. Daarnaast onderzocht scheikundige Jana Sanyova van het Labo polychromie van het KIK, samen met Andrés Sánchez (Arte-Lab, Madrid) en de Baskische onderzoekers Irene Cárdaba, Vera Aldabe en Maite Barrio Olano, de verflaag – van de grondlaag tot de vernis. Zij zagen dat de grondlaag kalk bevat, wat duidt op een Vlaamse herkomst. Bovendien ontdekten ze dat de olieverf was aangebracht in transparante lagen en dat er mogelijk nog oorspronkelijke vernis aanwezig was.
Kunsthistorici Bart Fransen (KIK) en Marie Léonard bestudeerden de stijl en iconografie van het schilderij. Ze concludeerden dat de schilder waarschijnlijk een Brugse navolger was van de Meester van de Legende van de Godelieve. Heraldisch onderzoek wees erop dat het schilderij ná 1485 moet zijn ontstaan. De historicus Iago Irixoa voerde het historische, bibliografische en archiefonderzoek uit en de scheepvaartspecialist Xabier Alberdi maakte een studie van de afgebeelde viermasters. Het schilderij werd gerestaureerd door de ploeg van Gordailua en hangt nu weer in de kerk van Zumaia.
Het KIK is Gordailua bijzonder dankbaar voor de succesvolle interdisciplinaire samenwerking. De indrukwekkende resultaten van het onderzoek en de restauratie zijn gebundeld in een prachtig geïllustreerd, drietalig boek. Deze publicatie, gecoördineerd door Maite Barrio Olano en Bart Fransen, werd onlangs gepresenteerd in Zumaia.
Vul het formulier in
Waarom inschrijven?
- Erfgoed leeft, en heeft jou van alles te vertellen
- Blijf op de hoogte van het reilen en zeilen in ons Belgische kunstpatrimonium
- Er gebeurt meer binnen het KIK dan je denkt, in onze nieuwsbrief openen we onze deuren
- We nodigen partners, bedrijven, onderzoekers, restaurateurs, studenten uit om de dialoog aan te gaan
Meer nieuws van het KIK
Restauratie Lam Gods onthult de ongeëvenaarde virtuositeit van de gebroeders Van Eyck
Net als bij de eerste twee fasen van het restauratieproject van het Lam Gods stuiten de restaurateurs van het KIK in fase 3 op omvangrijke overschilderingen uit de 16de eeuw. Het wegnemen van de dikke en soms erg verdonkerde verflagen vereist veel tijd en concentratie, maar onthult geleidelijk de subtiele nuances die zo kenmerkend zijn voor de schildertechniek van de gebroeders Van Eyck.
Het KIK, kunst en wetenschap op BRAFA 2025
Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) is trots op de nieuwe samenwerking met BRAFA bij de 70ste verjaardag van de kunstbeurs. De Brussels Art Fair vindt dit jaar plaats van 26 januari tot 2 februari 2025.