CHRISTINA (Christian Iconography in the Inventory of Belgian Cultural Heritage): de context van religieuze afbeeldingen hersteld
Altaars, standbeelden, biechtstoelen, oksaalschermen, glas-in-loodramen, textiel … Ze werden speciaal gecreëerd voor een religieus gebouw. Om ze te begrijpen moeten deze objecten worden bestudeerd in relatie tot hun omgeving en de rituelen die hen betekenis geven. In het project CHRISTINA werken onderzoekers van de UCLouvain en het KIK samen aan een relationele benadering van het rijke erfgoed van de Belgische kerken. Het doel? Deze netwerken van afbeeldingen valoriseren in de online database BALaT.
Dit project wordt gefinancierd door het Fed-Twin programma van BELSPO.
Verbanden zichtbaar maken
Sinds zijn oprichting is een van de opdrachten van het KIK om het religieus erfgoed van de bedehuizen te inventariseren. In 1967 kwam dit werk in een stroomversnelling, wanneer de Belgische Staat het KIK vraagt om een foto-inventaris te maken van het roerend erfgoed bewaard in de Belgische bedehuizen. Deze gedrukte inventaris is ook beschikbaar op BALaT en wordt elk jaar aangevuld met nieuwe foto’s. Maar zoals elke inventaris van dit type, worden de objecten apart voorgesteld. Dat vertroebelt de band met hun diepere betekenis, die ze ontlenen aan hun ontstaanscontext.
Het project CHRISTINA wil deze verloren verbanden herstellen en via BALaT in het licht stellen, ongeacht het medium (schilderkunst, beeldhouwkunst, edelsmeedkunst, liturgisch textiel, ...). We richten ons hierbij op de middeleeuwen en de moderne tijd.
Naar een relationele iconografie
Onze methodologie is gebaseerd op de laatste tendensen in iconologische studies. De bedoeling is om de aandacht te verleggen van de betekenis van de afbeeldingen zelf, naar de manier waarop ze betekenis geven binnen een netwerk van relaties. De volgende vragen gidsen ons in dit proces:
- Hoe verhouden de afbeeldingen zich onderling, op de verschillende plaatsen in de kerk en uitgevoerd in verschillende media?
- Welke omstandigheden (kader, ornamentatie etc.) maken de creatie van deze netwerken van afbeeldingen mogelijk?
- Hoe bepalen de afbeeldingen het parcours, zones van sacraliteit of hiërarchieën in hun relaties met de kerkelijke ruimte?
- Wat zijn de interacties tussen de afbeeldingen en de dragers die ze bekleden en transformeren?
- Hoe interageren de afbeeldingen met de vrouwen en de mannen die ze hebben besteld, gemaakt, gehanteerd of geobserveerd?
- Op welke manier markeren deze beelden de liturgische tijd, of het nu gaat om gewone vieringen (eucharistie, getijden ...) of om feestelijkheden?
- Hoe maken de afbeeldingen en contemporaine teksten (interieurschildering van een kerk, oude beschrijvingen, etc.) melding van deze netwerken van afbeeldingen?
Drie gevalstudies
Drie representatieve voorbeelden zullen dienen als toetssteen voor het project: de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Doornik, een jezuïetenkerk en een Mariaheiligdom. Bronnenonderzoek in de archieven en literatuurstudie zal toelaten om na te gaan wat de rol was van de opdrachtgevers en hoe de afbeeldingen werden gebruikt en van welke gebaren, woorden, muziek en geuren ze vergezeld werden.
De verbanden herstellen in BALaT
Het doel is om op termijn een methodologie te ontwikkelen voor iconografische analyse die we kunnen toepassen in de indexatie van de databanken van het KIK, verenigd in BALaT. Zo kunnen we de relationele dynamiek tussen de beelden visueel weergeven die werd onthuld door de gevalstudies.
Die tool zal gebaseerd zijn op voorstellingen van gebouwen (gegraveerd, geschilderd of als 3D-reconstructie), waarin de bezoeker kan klikken op verschillende objecten. Die leiden hem tot afbeeldingen in BALaT, vergezeld van verklarende teksten en info over de context. De tool is zowel bedoeld voor liefhebbers als voor specialisten.
