Orna Sacra: nieuwe tools voor studie van liturgisch erfgoed
Het liturgisch erfgoed, dat over het algemeen tot de decoratieve kunsten wordt gerekend, wordt vaak verwaarloosd. Onderzoekers van de KU Leuven, de UCLouvain en het KIK ontwikkelden daarom nieuwe tools en methodologieën om meer inzicht te krijgen in de religieuze, sociale en artistieke waarde van deze unieke objecten.
Ornamenta Sacra
Kelken, monstransen, wierookvaten, altaarvazen, kandelaars, kazuifels… Ze zijn vervaardigd in een veelheid aan materialen en technieken, maar één ding hebben ze gemeen: ze zijn fundamenteel voor de kerkelijke riten en bekleden zo een centrale plaats in de religieuze kunst uit het verleden. Samen met onderzoekers van de UCLouvain en de KU Leuven voerden we een iconologische en antropologische studie naar het liturgische erfgoed van de Zuidelijke Nederlanden (1400-1700). Die objecten werden toen ornamenta sacra genoemd.
De focus op de Zuidelijke Nederlanden is niet toevallig: ze lagen op een kruispunt van culturen en religieuze overtuigingen. Het Concilie van Trente (1545-1563) en het politiek-religieuze tumult (met onder meer de Beeldenstorm in 1566) drukten hun stempel op de liturgie. Dankzij deze studie krijgen we dus een goed beeld van de wijzigende relatie tussen kunst en liturgie.
Decorum als uitgangspunt
Ornamenta sacra waren bedoeld als ondersteuning van de liturgie, en dus nauw verbonden met een rituele context. Ze ontleenden hun kracht echter niet alleen aan hun functie, maar ook aan hun materiële, symbolische en artistieke waarde. In deze studie beoordeelden we de voorwerpen daarom in termen van ‘decorum’: de manier waarop hun vorm hun functie dient.
Zintuigen en ervaring
Deze benadering van de rol van ornamenten in relatie tot de esthetische waarde en de liturgische functies van de bestudeerde voorwerpen nodigt uit tot een heroverweging van de interacties tussen bewegingen en emoties. Welke synesthetische ervaringen brengen de ornamenta sacra voort? Een deel van het onderzoek was gericht op de verschillende functies van deze zintuiglijke ervaring: zien, horen, aanraken, ruiken en proeven.
Documentaire meerwaarde door onderzoek
Heel wat voorwerpen die ooit deel uitmaakten van een liturgische set zijn in de loop der jaren verspreid geraakt over verschillende collecties. We legden opnieuw het verband tussen deze objecten, zowel qua oorsprong als qua typologie en chronologie.
Nieuwe online tools
Voor dit project ontwikkelden de onderzoekers een aantal online tools. Iedereen met interesse in ons liturgisch erfgoed kan die online raadplegen.
Ontdek:
- de website Orna Sacra
- de OrnaWiki met meertalige thesaurus, gekoppeld aan liturgische voorwerpen in BAlaT
- de publicatie (in print en als e-book) Late Medieval and Early Modern Liturgical Objects in a European Context (Peeters Publishing, 2022).
Meewerken aan het erfgoedonderzoek van morgen?
Erfgoed is van iedereen. Samen zorgen we ervoor dat ook de volgende generaties ervan kunnen genieten.
CHRISTINA (Christian Iconography in the Inventory of Belgian Cultural Heritage): de context van religieuze afbeeldingen hersteld
Les tableaux d’autel, les monuments funéraires, les confessionnaux, les jubés, les vitraux ou encore les textiles de nos églises sont les supports d’une multitude d’images. Loin d’être isolées, celles-ci sont connectées au sein de l’édifice religieux, un espace pour lequel elles ont été spécialement créées. Comprendre ces images, c’est donc les étudier en tentant de restituer leur place au cœur du lieu et des rituels qui leur donnent sens. À travers le projet CHRISTINA, des chercheurs de l’UCLouvain et de l’IRPA œuvrent ensemble au développement d’une approche « relationnelle » du richissime patrimoine religieux des églises belges. L’objectif est de valoriser ces réseaux d’images dans la base de données en ligne BALaT.
