Ga verder naar de inhoud

Onze stagiair(e)s ontdekken de gelaagdheid van het verleden

Onze ateliers verwelkomen regelmatig stagiair(e)s. Voor Julie Quénet, studente in het laatste jaar van haar masteropleiding, was dit een zeldzame kans om in teamverband aan een volledig project te kunnen werken. Zij deelt met ons haar ervaring over de restauratie van een drieluik van Michel Coxcie uit de Brusselse Zavelkerk.

Onze ateliers verwelkomen regelmatig stagiair(e)s. Julie Quénet, in haar laatste jaar van een masteropleiding aan de Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, heeft drie maanden lang meegewerkt aan de studie en de restauratie van een triptiek, geschilderd door Michel Coxcie, afkomstig uit de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk. De projectopvolging ligt in handen van Nathalie Laquiere.

"Het was een zeer verrijkende stage, zowel op professioneel als op menselijk vlak. Ik werkte altijd onder het waakzame oog van Nathalie en haar collega's, die me continu begeleidden en suggesties en uitleg gaven wanneer dat nodig was", vertelt Julie. Het was een zeldzame kans voor haar om in teamverband aan een volledig project te kunnen werken en de retouchering bijna van begin tot einde te kunnen volgen.

De schenkers Charles Quarré en zijn eerste vrouw en hun kinderen, die op de luiken staan afgebeeld, geven het drieluik ook een historisch belang. Hij was een toegewijde medewerker van de hertog van Alva, die de opstand tijdens de godsdiensttroebelen van de 16e eeuw wreed onderdrukte door verschillende tegenstanders te laten terechtstellen door ophanging, niet ver van de Zavelkerk vandaan...

De studie en de restauratie, waarvoor de middelen voorzien werden door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Fonds Baillet-Latour, vereisten een reiniging en opvulling vóór de eigenlijke retouchering, welke in drie fasen werd uitgevoerd. "Het is een beetje anders dan wat ik gewend ben te doen", zegt Julie. "Eerst werken we met waterverf, daarna met een kunsthars van Paraloid B-72 en tenslotte met Gamblin kleuren. Het doel is om de retouches geleidelijk op te bouwen, zodat we iets hebben dat heel geleidelijk én omkeerbaar is." Julie heeft aan alle drie de fasen van de retouchering kunnen deelnemen, wat ze bijzonder leerrijk vond.


In het kader van haar masterscriptie is Julie geïnteresseerd in de opbouw van muurschilderingen, waarbij verschillende picturale lagen in de loop der tijd op dezelfde muur zijn aangebracht. "Op mijn school worden we opgeleid in zowel losstaande schilderijen als muurschilderingen. De twee lijken mij zeer complementair, ook al kan de aanpak verschillend zijn."

De parameters waarmee rekening wordt gehouden in de eventuele beslissing om bestaande verflagen te verwijderen, staan niet zo ver af van wat men zou doen bij gewone schilderijen, aangezien men vaak te maken heeft met latere overschilderingen. "De vraag of deze latere lagen al dan niet moeten worden verwijderd, kan rijzen omdat zij ook deel uitmaken van de materiële geschiedenis van de werken. Soms vind je muren met een veelheid aan fragmenten uit verschillende perioden die min of meer door elkaar lopen, min of meer over elkaar heen," legt Julie uit. In sommige gevallen is het niet mogelijk een laag te verwijderen zonder de onderliggende laag te beschadigen, met name bij muurschilderingen, waarbij de onderliggende laag soms opnieuw wordt bewerkt of zelfs wordt bekapt, zodat het nieuwe pleister goed kan hechten.

"In de Coxcie-triptiek konden sommige van de oude overschilderingen niet worden verwijderd omdat de materialen niet gemakkelijk oplosbaar zijn. Hiervoor zouden oplosmiddelen met een sterke werking nodig zijn, die het risico zouden inhouden dat de oorspronkelijke verflaag wordt beschadigd. We werken altijd voorzichtig en geleidelijk."

Julie Quénet

In de muurschilderkunst kunnen deze kwesties bijzonder netelig zijn en is het soms moeilijk om orde aan te brengen in de samenhang tussen verschillende heterogene fragmenten, met respect voor de oorspronkelijke fragmenten die aanwezig zijn.

Voor Julie "speelt de communicatie een essentiële rol in het begrijpelijk maken van elke conservatie-restauratie-ingreep. Ons doel is steeds het publiek en de toekomstige generaties in staat te stellen deze voorstellingen beter te waarderen, ze begrijpelijker te maken. Al Tekstborden, al dan niet gedetailleerd, of zelfs apparaten met augmented reality, maken het mogelijk de gemaakte keuzes uit te leggen en onzichtbare lagen toch te tonen."

Wanneer men besluit in te grijpen, hangt de keuze ook af van de waarden die men naar voren wenst te brengen. De historische waarde is uiteraard belangrijk, maar ook de esthetische, culturele en zelfs de religieuze waarden moeten in de beoordeling meegenomen worden en het is van belang deze waarden te kunnen herkennen om er zo goed mogelijk rekening mee te houden bij de conservatie-restauratie-behandeling.

In principe kan onze restauratie 100 jaar meegaan. "Het hangt allemaal af van de klimatologische omstandigheden waarin het schilderij zal worden bewaard." De omstandigheden waarin het kunstwerk in de komende decennia zal worden bewaard zijn bepalend voor de bewaringstoestand.

Meer nieuws van het KIK

F3 P1 Foto 20

Derde fase Lam Gods: eerste resultaten beloven schitterende apotheose

26.03.2024

Sinds mei 2023 loopt de derde en laatste fase van de grootscheepse conservatie-restauratiecampagne van het Lam Gods door het KIK. De voorbije maanden heeft het team niet-originele vernissen weggenomen en de verflagen eronder uitvoerig bestudeerd. Momenteel is men, na het advies van de internationale commissie van experten, begonnen met het verwijderen van 16de-eeuwse overschilderingen. Nu al zijn de eerste resultaten adembenemend mooi.

Lees meer
Verviers ND des Récollets 2021 07 15 photo Denise Chanteux 10

Vragenlijst over de economische impact van rampen

08.03.2024

In het kader van het Sendai Framework for disaster risk reduction 2015-2030 nodigen we je uit om deel te nemen aan een onderzoek dat tot doel heeft om de directe economische verliezen, schade of vernietiging van cultureel erfgoed als gevolg van rampen in België voor het jaar 2023 te evalueren.

Lees meer