Stenen monumenten in de Rubenskapel ondergaan grondig onderzoek
Als het maar niet té veel stof doet opwaaien. Letterlijk dan. De beelden in de Rubenskapel, winnaar van de eerste Erfgoed Challenge, krijgen een grondige conservatie-restauratiebehandeling door het Atelier steensculptuur van het KIK. Begin februari 2024 gingen onze steenexperten in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen van start. Dat was alleen maar mogelijk dankzij de financiële steun van onze vele schenkers. Waar staan we nu, bijna drie maanden na de aanvang van de ambitieuze restauratie?
Dankzij de steun van erfgoedliefhebbers
Het conservatie-restauratieproject richt zich op het behoud en herstel van verschillende monumenten in de Rubenskapel, zoals het barokke altaar met een marmeren beeld van de Mater Dolorosa (Onze-Lieve-Vrouw van Smarten), het epitaaf voor Rubens’ zoon Albert; en twee romantische praalgraven uit de 19de eeuw aan de zijkanten. Dankzij de sterrenactie, een crowdfunding, en de financiële verdubbeling door het bedrijf Duvel Moortgat is meer dan 100.000 euro opgehaald om te kunnen starten. Het is dankzij deze steun van erfgoedliefhebbers dat het project tot uitvoering komt.
Het KIK gaat interdisciplinair te werk. Zo is de Cel wetenschappelijke beeldvorming extra foto’s komen maken en het Labo monumenten en monumentale decoratie voert wetenschappelijke analyses uit van de gebruikte materialen. Deze stappen maken deel uit van de eerste fase van de behandeling: het in kaart brengen van de huidige toestand.
In vraag en antwoord vertellen we je graag wat er de voorbije weken gebeurd is.
Waarom starten met de huidige bewaringstoestand?
Net als wanneer je naar een dokter gaat, helpt het in kaart brengen van de huidige toestand bij het stellen van een juiste diagnose. Het is meer dan de hoeveelheid stof op de beelden evalueren; het is een grondige studie van de monumenten. Kijken, meten, foto’s maken, kijken en nog eens kijken. De aard en de omvang van de schade worden vastgesteld, originele en toegevoegde elementen worden geïdentificeerd, potentiële risico’s voor verdere schade worden beoordeeld en van elk element worden de afmetingen nauwkeurig genoteerd. De informatie biedt de restauratoren een basis voor het opstellen van een gedetailleerd restauratieplan. Welke materialen, technieken en tijdspanne zijn nodig voor een succesvolle behandeling?
Wat is het nut van het inroepen van laboranten uit het KIK?
Hoewel het oog veel kan ontcijferen, zijn diverse stalen van de monumenten in de Rubenskapel verzameld voor analyse in het laboratorium. Hier worden onder andere polychromie, natuursteen, mastiek en herstelmortels onderzocht, samen met zoutanalyses van specifieke onderdelen. Zo weten we met wetenschappelijk bewijs met welke materialen we te maken hebben voordat we überhaupt een ingreep uitvoeren.
Waarom zijn die details zo belangrijk? Een steen is toch een steen?
Een cruciaal aspect van de conservatie is het identificeren van de gebruikte steensoorten en materialen, omdat ze niet allemaal op dezelfde manier degraderen of behandeld moeten worden. In de Rubenskapel komen we wel degelijk in aanraking met verschillende soorten steen. Daarnaast bevat het altaar ook enkele attributen in metaal. In dit stadium van het onderzoek is de focus gelegd op marmer en natuursteen, evenals de afwerkingslagen. Stratigrafisch onderzoek haalt de volgorde van de verschillende afwerkingslagen trapsgewijs tevoorschijn. De resultaten worden vergeleken met een eerdere studie uitgevoerd tussen 2000 en 2007. Daarnaast werden historische stalen van de Rubenskapel uit het archief van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium herzien.
Hoe zit het met het historisch onderzoek – stoffig of stof tot nadenken?
Naast technisch onderzoek speelt historisch onderzoek een cruciale rol om inzicht te krijgen in de oorsprong, context en geschiedenis van de monumenten. Het helpt bij het identificeren van eerdere ingrepen en wijzigingen aan de monumenten, wat kan bijdragen aan het vaststellen van de originele staat van het werk en bij de identificatie van bepaalde elementen. In het algemeen speelt historisch onderzoek een cruciale rol in het behoud van de historische en culturele waarde.
Wat zijn dan de eerste ingrepen die jullie uitvoeren na al dat onderzoek?
Het eigenlijke werk op de beelden is sinds kort begonnen. De eerste algemene ontstoffing van alle monumenten is inmiddels uitgevoerd. Nu het stof verwijderd is worden verschillende reinigingstesten uitgevoerd op diverse materialen en monumenten. Een belangrijk eerste onderdeel van de conservatie is ook de lokale fixatie van de verflagen zodat de verf die zich nog op de stenen monumenten bevindt zeker niet verloren gaat. Hiervoor wordt een fixeermiddel gebruikt.
Hoe houd je het overzicht bij zo’n groot restauratieproject?
Het restauratieproject van de Rubenskapel is inderdaad een complex en nauwkeurig proces, waarbij diverse disciplines samenkomen om dit erfgoed voor toekomstige generaties te behouden. Met voortdurende studie en grondige analyses werkt het team van experts aan het herstel van deze prachtige erfgoedschat. In rapporten en onderzoeksdocumenten worden de grondige analyses vastgelegd, wat cruciaal is voor het voortzetten van het erfgoedbehoud in de toekomst. De resultaten van de restauratie zullen bijdragen aan het behoud van de rijke geschiedenis van België. Hopelijk is het ook een inspiratiebron voor soortgelijke inspanningen elders!
Jouw steun maakt het mogelijk!
Dit kan allemaal uitgevoerd worden dankzij … jou! Dankzij jouw steun worden de geheimen van het interieur van de Rubenskapel blootgelegd en doorgegeven aan de volgende generatie. Wil jij het vervolg van de conservatie-restauratie van de Rubenskapel of van andere erfgoedschatten ondersteunen? Doe dan een eenmalige of maandelijkse gift ten voordele van de Erfgoed Challenge Antwerpen of de Erfgoed Challenge in het algemeen.
Meer nieuws van het KIK
Kanselier Rolin in 3,5 miljard pixels. Een meesterwerk van Van Eyck zoals je het nog nooit gezien hebt
Het Louvre in Parijs vroeg onlangs de medewerking van het KIK voor de tentoonstelling 'Revoir Van Eyck. La Vierge du Chancelier Rolin', die nog loopt tot 17 juni 2024. Het gerestaureerde schilderij De Maagd van kanselier Rolin werd opnieuw tot in de kleinste details in beeld gebracht en kreeg een eigen rubriek op de website Closer to Van Eyck.
"Horizon 2030 Powered by Loterie Nationale — Nationale Loterij" in het Jubelpark
Deze lente en zomer kan je in het Jubelpark in Brussel, waar het KIK gehuisvest is, voor het eerst naar het stadsfestival Horizon 2023 Powered by Loterie Nationale - Nationale Loterij. In het programma van het festival staan erfgoed, kennis en culturele instellingen centraal. Horizon 2030 biedt een voorproefje van wat het toekomstige Jubelpark zal worden tegen 2030: het sociaalculturele vlaggenschip van België in een prachtig groen kader. Op zaterdag 13 april zal de Horizon 2030 Lift Off de feestelijke start van het project markeren.