ArtGarden: Onderzoek Besloten Hofjes en preventieve conservering van Mixed-Media objecten
Hoe conserveer je objecten waarin diverse materialen samenkomen, zoals de Mechelse Besloten Hofjes? Binnen het ArtGarden-project bepaalt een interdisciplinair onderzoeksteam de ideale bewaaromstandigheden voor dit soort historische multimedia-objecten. De resultaten maken we toegankelijk voor de brede erfgoedsector via de online tool AGATO.
Aanleiding: de restauratie van de Mechelse Hofjes
In 2014 startte een interdisciplinair team van zelfstandige restauratoren de restauratie van de zeven Mechelse Besloten Hofjes, in het Museum Hof van Busleyden. De Hofjes zijn een unieke verzameling rijkelijk gestoffeerde retabelkasten uit het begin van de 16de eeuw en zijn opgenomen in de Vlaamse Topstukkenlijst. Ze zijn gevuld met delicate sculpturen, objecten en elementen in een veelheid aan materialen: hout, zijde, was, albast, pijpaarde, perkament, glas, koraal, metaal… Het is een unicum dat de Hofjes zo goed bewaard zijn gebleven.
Preventieve conservering
Tegelijk met de restauratie gingen de projectpartners op zoek naar de beste manier om de Besloten Hofjes te bewaren voor de toekomstige generaties, door middel van preventieve conservering. “Een complex vraagstuk, want elk materiaal heeft zijn eigen specifieke eisen”, zegt Marjolijn Debulpaep van de Cel preventieve conservatie bij het KIK. “Op basis van een diepgaande analyse van de Hofjes en een aantal andere multimedia-objecten bepalen we voor deze objecten de optimale bewaaromstandigheden volgens de 10 risicofactoren voor cultureel erfgoed.”
Werkwijze en analysetechnieken
Met het oog op een optimale conservering van deze materialen, deden de partners verschillende onderzoeken waarbij tal van analysetechnieken werden toegepast.
Kunsthistorisch en kunsttechnisch bronnenonderzoek
Beschrijving van de herkomst, historische context en iconografie van de objecten, en van de historische technieken en materialen die de vervaardigers gebruikten.
Wetenschappelijke beeldvorming
De textuur, de vormen en de dieptestructuur van de Hofjes en andere objecten werden in beeld gebracht met moderne beeldvormingstechnieken:
- röntgenfotografie
- infraroodreflectografie
- hogeresolutiebeelden met de Portable Light Dome van de KU Leuven.
Wetenschappelijk onderzoek naar materialen en technieken
De laboratoria van het KIK, de Universiteit Antwerpen en de KU Leuven laten hun expertise los op de verschillende casestudies die werden uitgekozen binnen het project. Ze brengen de schitterende gebruikte materialen en de aanwezige degradatieprocessen in kaart.
Voor de identificatie van de materialen en degradatieprocessen werken we vooral met niet-invasieve analysetechnieken, zoals X-straalfluorescentie. Waar nodig nemen we kleine stalen van het materiaal voor bijkomende analyse.
Een gebruiksvriendelijke Decision Support Tool voor de erfgoedsector
Wilt u nagaan welke risico’s de materialen in uw mixed-media object lopen en hoe u schade kan vermijden? In AGATO voert u basisinformatie in over uw object, de materialen, hun conditie en de omgevingsomstandigheden. Zo krijgt u direct een beoordeling van de risico’s voor uw object en nuttige aanbevelingen.
Vanaf 8 december 2022 gratis beschikbaar op agato.kikirpa.be.
“In de loop van 2022 lanceren we AGATO: een online tool om erfgoedprofessionals te helpen bij de preventieve conservering van mixed-media objecten. De verschillende materialen in deze complex samengestelde objecten hebben immers elk hun specifieke eisen voor bewaring.”
Unieke interdisciplinaire samenwerking
Het project wordt uitgevoerd door een interdisciplinair team. Elk materiaal vraagt immers om een aanpak en expertise op maat.
De coördinatie gebeurt door de cel voor preventieve conservatie. Binnen het KIK onderzoeken de labo’s de materialen en technieken van de casestudies, worden ook het glasatelier en textielatelier betrokken, en verzorgt het departement documentatie de algemene beeldvorming.
De andere partners zijn:
- the Faculty of Theology & Religious Studies & the Faculty of Arts of the KU Leuven University (Book Heritage Lab & VIEW - KU Leuven Core facility for Heritage Science and Digitisation Technologies)
- the Department of Bioscience Engineering of the University of Antwerp (A-Sense Lab / Antwerp Electrochemical and Analytical Sciences Lab).
Dit project kwam tot stand met de steun van onze financiële partner
ArtGarden is een netwerkproject gefinancierd door de Belgische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid, Belspo (2016-2022). Het maakt deel uit van het BRAIN-be onderzoeksprogramma (Belgian Research Action through Interdisciplinary Networks).
Meewerken aan het erfgoedonderzoek van morgen?
Erfgoed is van iedereen. Zorg jij mee dat ook de volgende generaties ervan kunnen genieten?
SHARE-ORG: hoe vergeten museumstukken weer uit het depot halen?
RE-ORG helpt musea om hun depotcollecties correct te beheren. De wedstrijd SHARE-ORG gaat op zoek naar creatieve manieren om de stukken aan het publiek te tonen.
