De restauratie van het Laatste Oordeel in Zoutleeuw
In de Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw restaureert het Atelier muurschilderkunst het Laatste Oordeel, een monumentale 15de-eeuwse muurschildering in de zuidelijke transeptarm, oorspronkelijk meer dan 90 vierkante meter groot. De schildering werd nooit eerder gerestaureerd.
Monumentale muurschildering ontdekt
In 1873 werd het interieur van de Sint-Leonarduskerk ontpleisterd. Het is tijdens deze campagne dat de 15de-eeuwse secco, die het Laatste Oordeel voorstelt, werd herontdekt en vervolgens blootgelegd. De Koninklijke Commissie voor Monumenten voerde op vraag van de kerkfabriek onderzoek naar de schildering. De muurschildering bevond zich ondanks lacunaire zones in een relatief goede conditie. Door een meningsverschil, betreffende het invullen en reconstrueren van lacunes, tussen de kerkelijke en burgerlijke overheid, stranden verschillende restauratiepogingen.
De restauratie is gestart
Nu, 150 jaar later, zijn zes conservators-restaurateurs begonnen aan de restauratie van de muurschildering. In 2012 werd het vooronderzoek uitgevoerd door een interdisciplinair team van het KIK. Het restauratieprotocol dat door het Atelier muurschilderkunst werd opgesteld diende voor de subsidieaanvraag die in 2013 door de Vlaamse overheid werd toegekend. Uiteindelijk werd de restauratie van het secco in mei 2023 opgestart door het KIK. “Ergens hebben we geluk dat we 150 jaar hebben moeten wachten op een conservatie-ingreep, want intussen zijn de technieken er sterk op vooruitgegaan”, zegt Ward Hendrickx, de conservator van de Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw.
In fases aan de slag
Sinds het vooronderzoek is er tien jaar verstreken waarbij nieuwe materialen en technieken zijn ontwikkeld. De conservatiecampagne vatte begin mei aan met het actualiseren van het behandelingsprotocol. Variabelen die tijdens het vooronderzoek als onbekend werden beschouwd, konden tijdens de eerste fase van de conservatiebehandeling worden geïdentificeerd. In tussentijd werd de verflaag grotendeels gefixeerd en gereinigd. De tweede fase omvat alle verdere conserverende handelingen met als doel de leesbaarheid van de schildering te verbeteren. De einddatum van het project wordt voorzien tegen het einde van 2023.
De juiste methoden kiezen
Het kunstwerk gaat schuil achter een stelling met witte afscherming. “De afscherming is noodzakelijk tijdens de reinigingsfase om de rest van de kerk en zijn topstukken te vrijwaren van stof en vuil”, zegt Shanna van het Atelier muurschilderkunst die dit bijzondere project leidt. Ze omringt zich met een team van vijf zelfstandige conservators-restaurateurs. “Iedereen heeft zijn eigen expertise waardoor we elkaar goed aanvullen”. De schildering is onaangeroerd waardoor de behandeling zo terughoudend mogelijk wordt uitgevoerd. Reversibiliteit en compatibiliteit met de originele materialen staan hierbij centraal.
De volgende stappen
Nu de muurschildering volledig is gereinigd worden kleine details opnieuw zichtbaar. Nieuwe ontdekkingen, inzichten en vragen rijzen en vragen om bijkomend onderzoek. Ook de discussie omtrent de leesbaarheid en retouches wordt wederom aangegaan. “Een retouche kan worden uitgevoerd om de lacunes te ontstoren en zo de leesbaarheid van de schildering te verbeteren. Hiervoor onderzoeken we een retouchesysteem waarbij een beschermlaag op de originele verflaag wordt aangebracht waardoor de retouche niet indringt in de originele drager en dus volledig reversibel is”, vertelt Shanna. Wat met de grote lacune in de linkeronderhoek, waar oorspronkelijk het paradijs werd afgebeeld? “Die zone blijft een lacune. De natuursteen wordt mee gereinigd en loszittende voegmortels worden vervangen.”
“Dit project ligt ons nauw aan het hart. Maar ook aan dat van het KIK. De instelling is altijd bezorgd geweest over het kunstwerk en is de muurschildering en de waarde ervan nooit uit het oog verloren. We zijn heel blij dat we nu eindelijk samen de conservatie kunnen waarmaken.”
Dit grote restauratieproject wordt gedragen door vier partijen: de Vlaamse overheid, de Stad Zoutleeuw, de kerkfabriek en de erfgoedvereniging De Vrienden van Zoutleeuw.
De Aanbidding der Koningen, een opmerkelijk retabel van Jan II Borman in Milaan
Lange tijd werd het altaarstuk de Aanbidding der Koningen in de basiliek San Nazaro Maggiore in Milaan toegeschreven aan een Duitse ambachtsman. Na een studie en restauratie in het KIK is gebleken dat het een meesterwerk is van een beroemde dynastie van Brusselse beeldhouwers: de Bormans. Dit baanbrekende kunstwerk is in zijn oude luister hersteld en biedt ons een fascinerend inzicht in de 15de-eeuwse internationale uitwisselingen binnen Europa.
