Open science - Onze kennis beschikbaar maken voor iedereen
Unesco definieert open science als een inclusieve constructie die verschillende bewegingen en praktijken combineert om wetenschappelijke kennis vrij beschikbaar, toegankelijk en herbruikbaar te maken voor iedereen, om wetenschappelijke samenwerking en het delen van informatie te versterken ten voordele van wetenschap en samenleving, en om het proces van het creëren, evalueren en communiceren van wetenschappelijke informatie open te stellen voor maatschappelijke actoren, buiten de wetenschapsgemeenschap in traditionele zin.
Om te weten te komen hoe het KIK datzelfde doel nastreeft, ontmoetten we Erik Buelinckx, hoofd van de Infotheek, Stephanie Buyle, datamanager, en Wim Fremout, erfgoedwetenschapper in het Labo Schilderkunst en coördinator van HESCIDA en E-RIHS.be.
Wanneer begon de digitale transformatie binnen het KIK en waar evolueren jullie naartoe?
EB: Aan het einde van de jaren 80 zag het Instituut de mogelijkheden van de opkomende digitale technologieën voor zijn missie om het culturele en artistieke erfgoed van België te documenteren, te bestuderen en te bewaren en om de informatie die tijdens dit proces werd en wordt verzameld en gecreëerd, toegankelijk te maken voor het publiek. De komst van het internet en nieuwe ideeën over vrijheid van informatie, in combinatie met de publieke rol van een instituut als het onze, hebben er automatisch toe geleid dat al dit materiaal zoveel mogelijk ter beschikking van het publiek werd gesteld. Toen ik eind jaren 90 in dienst kwam, werd al gebruik gemaakt van een uitgebreide database met beschrijvingen en afbeeldingen van kunstwerken en ander cultureel erfgoed. Er was ook een website waar mensen deze informatie konden doorzoeken en bekijken met veel afbeeldingen in voornamelijk lage resolutie. We hebben meer dan een miljoen foto's van kunstwerken en allerlei soorten cultureel erfgoed, gebouwen, landschappen, en ook van populaire, historische, culturele en politieke gebeurtenissen en nog veel meer. Dit alles is toegankelijk voor het publiek.
SB: Enkele jaren geleden besloten Wim en Erik dat de bestaande informatie die beschikbaar is via onze website nog meer specifieke dingen moest bevatten, vooral onze wetenschappelijke onderzoeksgegevens, die zijn opgeslagen in of gekoppeld zijn aan onze interventiedossiers. Dus werd ik aangeworven om een overzicht te maken van alle gegevens die in het Instituut worden gecreëerd om een instellingsbreed gegevensbeheerplan op te zetten.
WF: En logischerwijs is de volgende stap het creëren van een systeem dat al deze informatie toegankelijk maakt voor zowel het grote publiek als de meest gespecialiseerde onderzoekers. Daarvoor hebben we HESCIDA gecreëerd, het Heritage Science Data Archive, een vierjarig project gefinancierd door Belspo, in samenwerking met KBR en het Museum Kunst & Geschiedenis, waarin we de basis hebben gelegd om ook onderzoeksgegevens beschikbaar te maken. Tegelijkertijd zullen we BALaT (ons online platform om gegevens te ontsluiten) grondig herzien.
De informatie die het Instituut aan het publiek aanbiedt is divers en omvangrijk. Wie bepaalt wat er beschikbaar wordt gesteld?
EB: We hebben een uitgebreide collectie foto's van allerlei cultureel erfgoed. De meeste van deze foto's zijn twee of drie decennia geleden al gedigitaliseerd met de technologieën van de late jaren 90, en als zodanig is 75% van de collectie momenteel beschikbaar op BALaT. Sinds 2003 digitaliseren we onze fotografische negatieven intern, wat resulteert in een veel betere visuele kwaliteit. We digitaliseren ook onze interventiedossiers, die allerlei documenten bevatten tot en met de eindverslagen van onze collega's in de laboratoria en restauratieateliers. Hoewel we dankbaar zijn voor de steun van Belspo in deze digitaliseringsoperatie, worden we tegelijkertijd geconfronteerd met de massa materiaal die we in open access aan het publiek willen aanbieden. Met de beperkte middelen van vandaag zou het meer dan honderd jaar duren om alles te voltooien. We moeten dus duidelijk maken dat, wat voor onderzoek iemand ook onderneemt, veel informatie voorlopig nog niet beschikbaar is in digitale vorm, maar wel raadpleegbaar is in onze leeszaal. Onze rijke collectie is gericht op mensen met verschillende achtergronden, dus we zorgen ervoor dat deze informatie is aangepast aan ieders behoeften. We hebben een crowdsourcingpagina gemaakt waarop iedereen informatie kan toevoegen of corrigeren. De hulp van onze gebruikers is essentieel voor ons. Mensen nemen regelmatig contact met ons op om ons te helpen een object te identificeren dat ze kennen van een plek in hun buurt of wanneer ze informatie zien die moet worden aangepast of verbeterd. We staan erg open voor al deze veranderingen, zolang ze gepaard gaan met goede referenties.
SB: Het basisidee is dat alles wat ons instituut als federale publieke onderzoeksinstelling creëert, beschikbaar moet worden gemaakt. We erkennen echter dat bepaalde beperkingen van toepassing kunnen zijn, zoals externe auteursrechtelijke verplichtingen, korte embargo's voorafgaand aan publicatie of privacybelangen voor persoonlijke informatie in collecties. We zijn transparant over bestaande restricties en zorgen ervoor dat gebruikers hiervan op de hoogte zijn.
Waarom is open access tot kennis een motor voor onderzoek?
WF: Vanuit het standpunt van een onderzoeker is toegang tot gegevens van andere erfgoedinstellingen een aanzienlijk voordeel. Stel je voor dat je een verkleurd pigment op een schilderij observeert: wat is het proces van deze verkleuring en hoe kunnen we dit proces vertragen? Als je in onze archieven kijkt, kun je de antwoorden vinden, maar als je dit onderzoek op Europese schaal kunt doen, is de kans nog groter dat iemand hetzelfde al eerder is tegengekomen en heeft bestudeerd. Open wetenschap vergemakkelijkt onderzoek en waarborgt zo de zorg voor ons erfgoed.
SB: Voor mij als datamanager heeft de open science-beweging de behoefte aan een goede datamanagementstrategie vergroot. Open science vereist dat onderzoekers hun onderzoek en onderliggende gegevens toegankelijk maken voor het publiek. In mijn rol als datamanager streef ik ernaar begeleiding en ondersteuning te bieden aan onderzoekers met betrekking tot best practices op het gebied van datamanagement en ervoor te zorgen dat de juiste metadata en documentatie aanwezig zijn, met inachtneming van internationale normen en standaarden. Op die manier maakt het KIK onderzoeksgegevens niet alleen toegankelijker, maar helpt het ook de kwaliteit ervan te verbeteren. Goed georganiseerde en adequaat gedocumenteerde gegevens bieden een betere context voor onderzoekers om de gegevens te gebruiken in hun werk, wat leidt tot onderzoek van hogere kwaliteit en nauwkeurigere wetenschappelijke bevindingen.
EB: Het is van belang om te begrijpen dat geen enkel onderzoek bij nul begint en dat er al veel informatie bestaat. Het is gewoon een kwestie van waar je deze gegevens kunt vinden. In het verleden werden te veel dingen verborgen achter betaalmuren of beveiligden mensen zorgvuldig hun "slapende" gegevens zonder iemand er toegang toe te geven. Nu openen we de barrières voor het grote publiek en werken we aan het creëren van verschillende manieren om toegang te krijgen tot onze informatie, afhankelijk van de behoeften van de gebruiker.
Wat is de toekomst van het platform?
SB: Ons doel is om een omvattende bron van kennis op het gebied van erfgoedwetenschap te bieden. Om dit te bereiken, willen we het bereik van BALaT uitbreiden met een breder scala aan onderzoeksgegevens en contextuele informatie, waaronder metadata van meetresultaten, staalafnames en publicaties. Het waarborgen van de onderzoekscontext is een essentieel kenmerk van het verbeterde platform. BALaT wordt een gebruiksvriendelijke omgeving waar mensen gemakkelijk door de resultaten van onderzoeksprojecten kunnen bladeren, met alle benodigde informatie binnen handbereik.
WF: Er wordt gewerkt aan een ingrijpende upgrade van de gebruikerservaring en de reikwijdte van de gegevens op het platform. Dankzij het HESCIDA-project en het feit dat we deel uitmaken van de Europese onderzoeksinfrastructuur voor erfgoedwetenschap (E-RIHS), werken we samen met andere erfgoedinstellingen om gegevens op Europees niveau te koppelen.
EB: De upgrade, waar Wim het over had, zal ons in staat stellen om een belangrijke rol te spelen - als een verbindende digitale hub voor de erfgoedwetenschappen - voor lokale, regionale, nationale, Europese en zelfs wereldwijde informatie over het cultureel erfgoed van België, voor het grote publiek, van schoolkinderen tot lokale amateurs tot onderzoekers en beleidsmakers, in één woord: iedereen!
Het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium verzamelt een brede waaier aan documentatie over het Belgisch erfgoed. Je kan de uitgebreide inhoud van onze bibliotheek en onze rijke fotocollecties verkennen en toegang vragen tot de interventiedossiers van onze experts. Alle beelden en nog veel meer zijn toegankelijk via het online kennisplatform BALaT.
Meer nieuws van het KIK
Stenen monumenten in de Rubenskapel ondergaan grondig onderzoek
Als het maar niet té veel stof doet opwaaien. Letterlijk dan. De beelden in de Rubenskapel, winnaar van de eerste Erfgoed Challenge, krijgen een grondige conservatie-restauratiebehandeling door het Atelier steensculptuur van het KIK. Begin februari 2024 gingen onze steenexperten in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen van start. Dat was alleen maar mogelijk dankzij de financiële steun van onze vele schenkers. Waar staan we nu, bijna drie maanden na de aanvang van de ambitieuze restauratie?
Kanselier Rolin in 3,5 miljard pixels. Een meesterwerk van Van Eyck zoals je het nog nooit gezien hebt
Het Louvre in Parijs vroeg onlangs de medewerking van het KIK voor de tentoonstelling 'Revoir Van Eyck. La Vierge du Chancelier Rolin', die nog loopt tot 17 juni 2024. Het gerestaureerde schilderij De Maagd van kanselier Rolin werd opnieuw tot in de kleinste details in beeld gebracht en kreeg een eigen rubriek op de website Closer to Van Eyck.