Restauratie Lam Gods onthult de ongeëvenaarde virtuositeit van de gebroeders Van Eyck
Net als bij de eerste twee fasen van het restauratieproject van het Lam Gods stuiten de restaurateurs van het KIK in fase 3 op omvangrijke overschilderingen uit de 16de eeuw. Het wegnemen van de dikke en soms erg verdonkerde verflagen vereist veel tijd en concentratie, maar onthult geleidelijk de subtiele nuances die zo kenmerkend zijn voor de schildertechniek van de gebroeders Van Eyck.
Het wereldberoemde Lam Gods-retabel (1432) van de gebroeders Hubert en Jan van Eyck ondergaat sinds 2012 een uitgebreide restauratie in het Museum voor Schone Kunsten (MSK) in Gent. Nu de derde en laatste fase bezig is, richten de restaurateurs zich op de bovenste panelen van het geopende altaarstuk, met daarop Maria, Johannes de Doper, de Godheid, musicerende en zingende engelen, en Adam en Eva.
Deze panelen, die de overgang van de aardse naar de hemelse sferen verbeelden, tonen een ongekende technische en artistieke virtuositeit. De panelen bevatten technieken die nergens anders in het Lam Gods voorkomen, zoals bladgoud, bladzilver en reliëfversieringen van tinfolie, bedekt met transparante kleuren. De combinatie van deze verfijnde materialen en technieken benadrukt de goddelijke pracht van het bovenste register.
Net als bij de eerste twee fasen van het restauratieproject (de buitenluiken van 2012 tot 2016 en het onderste register van het geopende altaarstuk van 2016 tot 2019) stuiten de restaurateurs van het KIK in fase 3 op omvangrijke overschilderingen uit de 16de eeuw. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat die lagen zijn aangebracht over oude beschadigingen, eerdere restauraties en opeenhopingen van vuil en vernis. Dat betekent dat het Lam Gods al meermaals gerestaureerd en gevernist was voordat men het in de eerste helft van de 16de eeuw uitgebreid onder handen nam. De schilders-“restaurateurs” beperkten zich toen niet tot het overschilderen van kleine beschadigingen, maar gaven grote delen van het veelluik een nieuwe laag.
Chemische analyses onthulden in die verflagen de aanwezigheid van diverse componenten die typerend zijn voor 16de-eeuwse schilderijen, maar onbekend waren in de Vlaamse schilderkunst in de tijd van Jan en Hubert van Eyck. Behalve het groene pigment posnjakiet vonden de onderzoekers in de overschilderingen ook gemalen natriumrijk glas dat vermoedelijk werd toegevoegd om de droging van de verf te versnellen. Beide kwamen pas in de 16de eeuw in de Zuidelijke Nederlanden in gebruik.
Testen bevestigen dat de niet-originele lagen volgens een gelijkaardige werkwijze als in fase 1 en 2 veilig verwijderd kunnen worden, zonder risico voor het oorspronkelijke Eyckiaanse verfoppervlak. Alle wetenschappelijke voorwaarden werden opnieuw bekrachtigd door de internationale commissie. Het wegnemen van de dikke en soms erg verdonkerde verflagen vereist veel tijd en concentratie, maar onthult geleidelijk de subtiele nuances die zo kenmerkend zijn voor de schildertechniek van de gebroeders Van Eyck.
De draperingen van Johannes de Doper, Maria en de Godheid waren zwaar overschilderd, maar zijn nu grotendeels ontdaan van deze 16de-eeuwse lagen. De oorspronkelijke kleuren komen opnieuw tot leven, waardoor de figuren beter harmoniëren met de rest van het altaarstuk. De panelen met Adam en Eva bleken verrassend goed bewaard en tonen na reiniging hun uitzonderlijke detaillering en verfijnde penseeltechniek. Ook de engelenpanelen zijn ver gevorderd in hun restauratieproces.
"Tijdens de eerste en tweede fase heeft het team van restauratoren en wetenschappers van het KIK kennis en vaardigheden ontwikkeld dat hen uitzonderlijk geschikt maakt om de conservatie-uitdagingen van het Lam Gods aan te pakken. Hun begrip van het opmerkelijke creatieve proces van de gebroeders Van Eyck, evenals van het werk van restaurateurs uit de 16de eeuw en later, heeft een nieuw en ongeëvenaard niveau bereikt."
Voor zowel kunstliefhebbers als wetenschappers biedt deze restauratie een ongekende inkijk in de genialiteit van de gebroeders Van Eyck. Bezoekers van het MSK Gent kunnen het restauratiewerk live volgen in het open atelier, dat ook in 2025 en 2026 toegankelijk blijft. Uiteindelijk zullen de originele panelen zorgvuldig worden geretoucheerd met omkeerbare materialen en voorzien van een nieuwe vernislaag, zodat het Lam Gods in al zijn oorspronkelijke glorie kan schitteren.
-
Project
Restauratie en onderzoek van het bovenste register van het geopende Lam Gods
Bekijk dit projectNadat het gesloten veelluik (2012-2016) en het onderste register van het geopende veelluik (2016-2019) reeds behandeld zijn, is nu het bovenste register van het Lam Gods in geopende toestand aan de beurt. Gedurende drie jaar voert het interdisciplinaire team van het KIK de derde onderzoeks- en restauratiefase uit van het monumentale, vroeg 15de-eeuwse kunstwerk van de hand van de gebroeders van Eyck, bewaard in de Sint-Baafskathedraal in Gent.
-
Project
Het mysterie van Hubert van Eyck en het Lam Gods opgehelderd ‒ Interdisciplinaire studie van de onderzoeksgegevens van de tweede restauratiefase
Bekijk dit projectOns interdisciplinaire team voerde, in samenwerking met de Universiteit Antwerpen, een doorgedreven studie uit van de gegevens verzameld tijdens de restauratie van het onderste register van het geopende Lam Godsveelluik (2016-2019). Zo wisten ze een van de grootste mysteries in de kunstgeschiedenis op te helderen: de precieze inbreng van Jan Van Eyck en zijn illustere oudere broer Hubert Van Eyck in de creatie van het Lam Gods.
The Ghent Altarpiece
Meer nieuws van het KIK
Hartendief van de maand - 01/2025
Het hele jaar 2025 presenteert de Fototheek van het KIK haar 'hartendief van de maand', met een keuze uit recente en oudere foto's uit de collectie. Voor januari zijn er twee objecten gekozen: het altaarstuk uit de grafkapel van de heren van Boussu en een 'robe à la française' in het bezit van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.
Een onvergetelijke avond ten voordele van de Rubenskapel
Op donderdag 12 december 2024 tekenden erfgoedliefhebbers present in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen voor een succesvol fondsenwervingsdiner ter ondersteuning van de conservatie-restauratie van de grafkapel van Rubens en haar kunstschatten.
Namens het KIK en het kerkbestuur van Sint-Jacob Antwerpen willen we iedereen – zowel de aanwezigen als andere schenkers – oprecht bedanken voor hun steun en vrijgevigheid.